vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، از دیرباز مسئله زنان و تفاوت های مرد و زن به عنوان یکی از موضوعات مهم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. و تمامی اقشار و گروه‌های اسلامی و غربی در این باره اظهاراتی ارائه کرده اند.

در این مصاحبه ابتدا به تعریف زنانگی و دیدگاه اسلام به این مقوله و همچنین تفاوت‌های جنس زن و جنس مرد از نگاه اسلامی می پردازیم و در این رابطه با دکتر مهدیه سادات مستقیمی استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم و پژوهشگر حوزه‌های مختلف فلسفی، به ویژه حوزه‌های جنسیتی در مورد مسائل زنانگی گفت‌وگویی انجام دادیم که محضرتان ارائه می شود:

وسائل ـ به عنوان اولین سوال، اصولا زنانگی به چه معنا می باشد؟ و نگاه اسلام به مقوله زنانگی چیست؟

از چشم اندازهای مختلف می توان به بحث زنانگی نگریست، و از آنجایی که بحث زنانگی متفرع بر بحث جنسیت است در علوم مختلف همچون عرفان و فلسفه و.... با دیدگاه‌های مختلف به جنسیت نگاه می کنند. و بعضا برخی تقریرات در این زمینه، همسو با آیات و روایات اسلام می باشد. هر چند که ممکن است در برخی از تقریرات اختلاف نظرهایی هم وجود داشته باشد.

همانند اختلاف نظرهايي که در بین انديشمندان اسلامی در حوزه های فلسفه و عرفان وجود دارد، بدین معنا که هر سه جریان اصلی فکری اسلامی «اشراق، حکمت متعالیه و مشاء» در این رابطه یک اتفاق نظر دارند و هر سه موسس و فیلسوف بزرگ بحث جنسیت را نسبت به هویت انسانی از اعراض می دانند و جوهره و حقیقت انسانی انسان قلمداد نمی کنند.

در عرفان اسلامی نیز از آنجایی که نگاه شان به تمام پدیده ها، نگاه ظهور و تجلی است با این دیدگاه به هویت انسانی تعبيرات لطیف و پر معنایی دارند حتی در بعضی تقریرات، تعابیر لطیف تری از فلاسفه دارند که جنسیت را نوعی تعيّن می بینند و معتقدند حقیقت انسانیت در راستای تجلیات و ظهوراتی که دارد بر دو تعين جنس زن و مرد می دانند.

بر اساس تعبيرات زیبا و عارفانه علامه جوادی آملی در مقدمه کتاب «زن در آینه جلال و جمال» بدون ورود به بحث های تخصصی به این لطیفه بسیار پر معنای عرفانی اشاره دارند.

«انگار در هویت مردانه میانگین باز تابش اسما و صفات جلالیه بیشتر است و در هویت زنانه میانگین باز تابش اسما و صفات جمالیه.» پس تفاوت در وجود و عدم نیست بلکه در نحوه ظهور و بروز می باشد و با مراجعه به نص شدید آیات قرآن در می یابیم خلقت زن و مرد از نفس واحده می باشد.

و نظر انديشمندان اسلامی، چه فلاسفه، چه عرفا، در مرحله بنیان گذاری دیدگاه‌هایشان و تبیین قلمرو هویت مرد و زن و رابطه هویت آنها، با قرآن فاصله ای ندارند، شاید تفاوت ها در میزان و نحوه ظهور و بروز تقریرات‌شان باشد.

وسائل ـ با توجه به اینکه فرمودید مرد و زن در میزان و نحوه کیفیت بروز و ظهور باهم تفاوت دارند، چه تفاوت هايی بین زنانگی و مردانگی وجود دارد؟ اساسا نگاه اسلام به اين تفاوت‌ها چگونه است؟ 

قبل از هر چیز لازم می دانم به تعریف جنسیت بپردازم زیرا بحث زنانگی متفرع بر بحث جنسیت می باشد و مراد و مقصود ما از بحث جنسیت در این گفتمان عبارت است از جنس به انضمام نقش های جنسی یعنی جنس، نظر به تفاوت های تکوینی جنس زنانه و مردانه دارد. یا به تعبیری، تفاوت های بدنی. طبق نظر ملاصدرا که برای انسان سه نشئه قائل می شوند؛ نشئه جسم، مثال و عقل.

اما، آیا به لحاظ تکوینی این تفاوت ها وجود دارد یا خیر؟ که اختلاف نظراتی در این بین وجود دارد؟ چراکه هر چه از لایه های حقیقت و ساحت انسانی بالاتر می رویم به عرش وجودی انسانی نزدیک می شویم و هویت انسانی واحده تر می شود که در نهایت به نفس واحده منجر می شود. این نظر بر اساس آنچه که در حوزه مقبول می باشد و همچنین نظریات علامه جوادی آملی نزدیک‌تر است.

بیشترین تفاوت های احکامی و فقهی ناظر به دو حیطه مهم بحث حقوقی و تکلیفی این تفاوت هاست، و با در نظر گرفتن این تفاوت ها منجر به نظریه ای به نام برابری صد درصدی جنسیتی و نه عدالت جنسیتی، شد. تساوی جنسیتی همان چیزی است که متاسفانه غرب با وجود آزمون و خطاهای زیادی که در این زمینه پس می دهد و دچار چالش ها و آسیب هايی می شود. نمی تواند مسئله را حل کند و باز هم به بحث تساوی حقوق زن و مرد پافشاری می کند. هر چند که اکنون بعضی از کنوانسیون ها بازگشت هايی داشته اند و به حقایقی رسیده اند.

تمام کسانی که یا زنانگی را بیشتر از این گسترش می دهند و پر رنگ می کنند یا کمتر ذکر می کنند، خلاف مذاق شریعت و خلاف روح شریعت برخورد می کنند. لذا بهترین راهی که آدمی می تواند به یک نظریه شارع پسند در بحث زنانگی برسد این است که، پایگاه عقلی خود را بر مبنای جدی فلسفی و عقلی تطابق تکوین و تشریع محکم نماید.

بنابراین اگر قائل هستیم خداوند عدالت تکوینی و تشریعی دارد، تشریع را بر اساس تکوین آفریده است. پس خداوند هرآنچه که در نقشه هستی قرار داده در نحوه تشریع و راه هدايتش به سوی کمالات ثانویه، آن تفاوت های هستی شناسانه و تکوینی را نیز مورد ملاحظه قرار داده، لذا بحث زنانگی هم در بعضی لایه ها مستهلک در بحث هویت انسانی است و هم در بعضی لایه ها بسیار معتبر و حقیقی و میزان بعضی تمایزات حقوقی و تکلیفی قرار می گیرد.

وسائل ـ بر اساس تفاوت های حقیقی و تکلیفی، امروز دو دیدگاه کلی داریم؛ یک دیدگاه سنتی در مورد زن که آن را بیشتر به اسلام تطبیق می دهند و قائلین آن می‌گویند زن موجودی است که باید در خانه بنشیند، تحت ولایت شوهر باشد، فرزند داشته باشد و تربیت فرزند بپردازد. و در مقابل، نگاه دوم که نگاه مدرن به زن امروزی می باشد، زنی که حصارهای سنت را می‌شکند و جایگاه اجتماعی خود را قبول ندارد و نسبت به ديدگاه‌های اسلام موضع گیری می‌کند. اما سوال این است که چرا زنانگی در جامعه ما جا نيفتاده است؟ نظر جنابعالی در این مورد چیست؟

بعضی از تقریراتی که از نظرات و دستورات ناب اسلام انجام شده، نامناسب بوده اند و یکسری چالش ها و شبهاتی در اذهان به وجود آورده که زنان وارد حیطه روشنفکری مدرن شده اند. بارها به متصدیان امور بانوان متذکر شده ايم که تحقیقی میدانی انجام دهند و ببینند که بعضی از این دین گریزی ها چقدر به تقریرات نسبت به مسائل بانوان و نوع شبهاتی که در ذهن آنهاست باز می گردد، بنده معتقدم که اگر این تحقیق انجام شود بسیاری از مسائل پیرامون دین گریزی و اخلاق گریزی زنان و دختران جوان روشن می شود.

در مرحله بعد مقصر اصلی متصدیانی هستند که خود را متکفل اصلی تبیین مسائل فقهی از نظرات اسلام می دانند، لذا این بزرگواران باید بیشتر در این راستا قدم بردارند و خود نقادی داشته باشند.

همچنین می توانیم این مباحث را از نگاه فقه پویای صاحب جواهری مورد بررسی قرار دهیم. اگر بازخوانی ما از مسائل طوری باشد که هر زنی به این نتیجه برسد که فعالیت هايی که در خانه و زندگی خود برای همسر و فرزندان انجام می دهد در خلقت بی نظیر است، یعنی همان تبیین هايی که ما ارائه می دهیم آنگاه نگاه‌ها متفاوت خواهد بود چراکه تمام انسان ها طالب کمال هستند. اما، چه اتفاقی می افتد که زنان فکر می کنند اگر به تربیت فرزند بپردازند این کارها با کمالات‌شان منافات دارد؟ و چه انگاره های ذهنی برای‌شان به وجود می آورد؟

وسائل ـ غرب توجه زنان با تفکر سنتی را به سمت حقوق برد، که شما حق دارید سرکار بروید، حق دارید در صحنه های اجتماعی حضور داشته باشید در مقابل، جریان اسلامی به جای یک موضع گیری درست، به جای اینکه حقوق و ارزش ها را از هم جدا نماید و بگوید نظر اسلام هم مخالف حضور زنان نیست اما اسلام در یک مرحله بالاتر، ارزش را مطرح می کند. آيا هر چیزی که حق من است ارزش هم دارد به دنبالش بروم؟ پول درآوردن حق همه است اما ارزش دارد زن نیز پا به پای مردان وارد صحنه های اجتماعی شود البته بدون در نظر گرفتن شئونات اسلامی؛ مسأله این است آیا پول درآوردن ارزش محسوب می شود؟ اگر اسلام می گوید نه، چون معتقد است پول درآوردن برای خانم ارزش نیست، چراکه خانم مهم‌ترین کار خلقت که تربيت است را بر عهده دارد. سوال من این است چرا تفکیک حقوق و ارزش ها انجام نشد؟ و یکسری مسائل دیگر ارزشمند محسوب شد؟

در مرحله اول مراجع هستند که باید مسائل را به درستی و با دقت فراوان مطرح نمایند و یکسری شبهات را برطرف کنند و در مرحله بعد، مبلغانی که باید حضوری فعال داشته باشند تا موقعیت این حقوق و ارزش ها به درستی بررسی گردد و چون این دو مساله به درستی بررسی نشده، زنان موضع گیری می کنند لذا از اهمیت موضوع کاسته شده است.

مرحله بعد، انگاره سازی است که انگاره سازی از نقش های جنسیتی دو جور است، یک دیدگاه این است که به زن بگوییم تو ارزش حضور در فعالیت های اجتماعی را نداری و تنها کاری که می توانی انجام بدهی فرزند آوری است، فرزندی که قرار است یار امام زمان(عج) شود، اینها انگاره هايی هستند که باید شکسته شوند، ما حقیقتا نتوانستيم در بحث انگاره سازی به درستی ایفای نقش نماییم؛ همچنین مبلغان ما نتوانستند به درستی انگاره سازی کنند که در نهایت شاهد این چنین موضع گیری ها می شویم.

بنابراین باز هم دستورات اسلام به درستی عملی نشده و مورد بی مهری قرار گرفته است. همان‌گونه که در سوره نسا آیه 19 اینگونه آمده، و عاشروهن بالمعروف و با ایشان ( زنان) به نیکی رفتار کنید؛ سه بار دقیقا به مردان متذکر شده در حالی که در قرآن و منابع یک بار هم به زنان چنین تذکری داده نشده است.

یکی از مسائلی که باید بدان توجه شود، بحث اجرت کار زنانگی است. زنی که می داند اگر در جامعه مشغول به کار شود در مقابل حقوق دریافت می کند ولی در خانه در مقابل کار بسیار از جانب همسر تامین مالی نمی شود، لذا فقه حکومتی باید با دستور العمل هايی بحث بیمه زنان خانه دار را در دستور کار قرار بدهد تا زنان با آرامش بیشتری در منزل به فعالیت بپردازند و به خاطر بیمه و بازنشستگی مجبور نباشند از صبح تا شب در کنار مردان بیرون از خانه و دور از همسر و فرزندان باشند. وقتی ما نتوانستيم آموزه های دینی را به طور کامل اجرا کنیم این مشکلات پیش می آید.

رهبر معظم انقلاب تعبیری در این زمینه دارند و می فرمایند از هر زنی که بپرسی شما مرد بداخلاق و سخت گیر را می پسندی یا مردی که در محیط کار با سایر کارمندان خانم، نگاه خواهری دارد و عاطفه اش را تقسیم می کند، اگر از زنانگی هر زنی بپرسیم قطعا پاسخ می دهد مرد سخت گیر و بداخلاق زیرا زنان بر اساس عواطف و احساساتی که دارند دوست دارند عاطفه همسر معطوف به خودشان باشد و حتی به چشم خواهری هم تقسیم عواطف نکنند.

وسائل ـ با توجه به اینکه فرمودید برای جلوگیری از این چنین شبهات و جهت گیری ها باید انگاره سازی های درستی شکل بگیرد، انگاره سازی ها به عهده چه کسانی است؟ مثلا صدا و سیما؟ نظام آموزش و پرورش؟ و آیا، این انگاره سازی ها صورت گرفته است یا خیر؟ و چه ايراداتی به نظر شما وارد است؟

مسلماً بحث انگاره سازی بر عهده همه سطوح آموزش و پرورش جامعه است، از مهدهای کودک گرفته تا آموزش و پرورش، دانشگاه و علی الخصوص حوزویان و مبلغان ما که اصلی ترین افرادی هستند که انگاره سازی های دینی را ارائه می دهند. همچنین کتب دینی ما همانند رساله حقوق امام سجاد(ع) که مدل بسیار موفقی در بحث اخلاقی، حقوقی و ارزشی است.

امروزه در دنیا به قدرت انگاره ها در اصلاح جامعه رسیده اند، البته اگر تمام انگاره ها را درست کنیم یک مسئله مهم جدی نیز وجود دارد که به عنوان سرفصل جدی تری باید مورد توجه قرار بگیرد و آن این است که مسأله زنانگی در دستگاه یک نظام حکومتی به درستی باید تبیین شود. حکومتی که می خواهد دستگاه های مختلفش را تنظیم کند باید ابلاغ هايی به سازمان ها و جهت دهی هايی در راستای مسائل زنانگی انجام دهد.

توجه به مسائل زنان در قسمت هايی چون، حوزه هنری و توجه به اینکه زنان در حوزه های زیبا شناختی و زیبا نمایی با مردان متفاوت هستند، در نظام های آموزشی و دانشگاهی، روحیات و خلقیات زنان و دختران لحاظ شود حتی در بحث های سیاسی، زیرا زنان حق رای دارند و به تعبیر حضرت امام اگر این حق رای از زن گرفته شود در حق او ظلم شده است، لذا زنان حق رای و حضور در جامعه را دارند.

امروزه دنیا به این نتیجه رسیده است که در بحث صلح جهانی زنان باید سردمدار باشند. در هر حال به حضور بانوان در فعالیت های اجتماعی معتقدیم اگر در چارچوب های تعریف شده فعالیت کند و شئونات هم رعایت شود تا ارزش واقعی زن درک شود.

در پایان به جمع بندی مطالب مطرح شده می پردازم:

1ـ انگاره سازی های دقیق و درست در جامعه

2ـ بحث استنباط های فقهی پویا به روش صاحب جواهری که در موقعیت های مختلف معین احکام را به خوبی تجزیه و تحلیل، سپس به بهترین شیوه ارائه می کند.

3ـ جدی گرفتن بحث مذاق شریعت در موضوعات فقه حکومتی.

4ـ تفسیر قواعد فقهی

5ـ مقاصد الشریعه؛ نکته مهم دیگر در بحث فقه حکومتی مقاصدالشریعه است که در فقه ما کمتر به کار می رود.

6ـ ایجاد حلقه های کارشناسی برای تعیین موضوع؛ فقهای ما باید در کارگروه های خود باید برای تعیین موضوعات روز، کارشناسانی داشته باشند، تا بهترین و دقیق ترین احکام صادر گردد.

7ـ مصلحت نظام و نسبت سنجی های سیاست های کلی نظام به دلیل بحث های ولایت مطلقه فقیه اجازه هايی دارند که سیاست هايی را در زمینه جنسیت زنانگی این مسائل را در نظر بگیرند./401/241/ح